مرزا محمد هادی

میرزا محمدهادی بن میرزا محمد تقی در لكنهو به دنیا آمد، تاریخ ولادتش را ۵۷، ۵۸ با ۱۸۵۹م نوشته اند. به علوم ریاضی و نجوم و تاریخ و رجال علاقه ذاتی داشت و مشغول آموختن این علوم در نزد پدرش بود که پدرش درگذشت و این فرزند باهوش که ۱۶ سال بیش نداشت تنها ماند، محمد هادی با شوق و علاقه فراوان در نزد علمای بزرگ به تحصیلات خود ادامه داد و علوم عربی را به اتمام رسانید، استادان مشهورش مولانا کمال الدین و مولانا غلام حسینین کنتوری بودند وی شعر و عروض را در نزد میرزا محمد جعفر اوج فرا گرفت و پس از دریافت فوق دیپلم وارد کالج مهندسی درکی شد و از آن جا به دریافت مدارک نقشه برداری نایل آمد و در کویته با گرفتن شغل مناسب و حقوق مکنی به کار مشغول شد و در آن جا به مطالعه کیمیاگری پرداخت.

وی مدتی بعد در کالج مسيحي لكنهو به تدریس زبان فارسی مشغول شد و در ضمن به دریافت فوق لیسانس نایل آمد و در همان زمان به دهلی رفت و با مولوی محمد حسین آزاد ملاقات کرد. مولانا آزاد سبب آمدن او را به دهلی جویا شد. وی گفت برای دیدن موزه جنتر منتر آمده ام، مولانا رصدخانه شاهی را که ویران شده بود به او نشان داد او پس از دیدن این رصدخانه به تهیه زیج مشغول شد و خلاصه آنچه از راه تدریس خصوصی و کارهای سخت و داستان نویسی به دست می آورد برای کسب تجربیات شیمی، ریاضی و هیئت و نجوم صرف می کرد، سرانجام به حیدر آباد رفت و در آن جا در دارالترجمه ای با حقوق چهارصد روپیه در ماه شروع به کار کرد اما به علت بدی آب و هوا کارش را ترک کرد و به لكنهو رفت و دوباره در کالج مسیحی به کار تدریس اشتغال ورزید.

وی مسایل مشکل ریاضی و سایر علوم را به آسانی حل می کرد و در سال ۱۹۰۲م مطالعه عمیقی در زمینه هیئت به عمل آورد و در سال ۱۹۰۳م مجله ای به نام «الحكم، در زمینه علوم دینی انتشار داد این مجله تا سال ۱۹۰۷م در مسیر مبانی اسلامی و تشيع فعال بود. در همان زمان کتابی مذهبی تحت عنوان «تحفة السنه» در ۱۵ مجلد درباره عقاید و اعمال شیعه نوشت.

در سال ۱۹۰۴م در کنفرانس آموزشی مسلمانان در لكنهو شرکت کرد و سپس مشغول آماده کردن نشانه های تندنویسی زبان اردو شد و در سال ۱۹۰۹م این کار را تمام کرد. ابوالکلام آزاد در سال ۱۹۰۷م حروف ناتمام ماشین تحریر به زبان اردو را در اختیار وی قرار داد تا وی آن را کامل کند.

او بعد از سال ۱۹۲۰م یکبار دیگر به حیدرآباد رفت و دارالترجمه از وی استقبال کرد و در آن جا به ترجمه و کتاب پرداخت و یک کتاب مستقل در زمینه تقابل فلسفۂ قدیم و جدید تأليف کرد و مدرک دکترا را از دانشگاه آمریکایی دریافت نمود.

وی از داستان نویسان ماهر در زبان و ادب اردو بود، چرا که به زبانهای فارسی، عربی، سانسکریت، عبری، هندی و انگلیسی تسلط داشت و بعلاوه در فلسفه و طب و هیئت و نجوم و کیمیا و علوم روانشناسی و منطق و کلام و فنون ادب عالم بی بدل و در مشاهدات تجربیات، تصنيف، تألیف، تحقیق، ترجمه و سخنرانی جامع جميع خصوصیات و صفات بود. تعدادی از تألیفات و بسیاری از کتابهای دیگر او در کتابخانه مدرسة الواعظین موجود است.

تخلص میرزا محمد هادی، «میرزا » بود اما امراؤ جان ادا او را به نام «رسوا» شهرت داد. وی به نام محمد هادی بیای (یعنی دارای مدرک لیسانس) و محمد هادی فلسفی شهرت داشت.

میرزا محمد هادی بعد از عمری پر تلاش و خدمات ملی در کارهای علمی در روز چهارشنبه ۲۱ اکتبر ۱۹۳۱م/ جمادی الثانی ۱۳۵۰ ه ق در حیدرآباد درگذشت و در همان شهر علم پرور به خاک سپرده شد

مردم بر مرگش بسیار غمگین شدند و این واقعه را به عنوان فقدان یک شخصیت اسلامی تلقی کردند، افراد معروف درباره او مقاله ها نوشتند.

فرزند او به نام آغاولی مشهور است.