علامه سید مجتبی حسن بن سید محمد نذیر از علمای بزرگ «کامون پور، غازی پور» (هند) در سال ۱۳۳۱ ه ق در یک خانواده متدین به دنیا آمد. تحصیلات ابتدایی را در مئو و بنارس فرا گرفت و برای تحصیلات عالی به مدرسه ناظمیه و سلطان المدارس لكنهو رفت. از کودکی به شعر و ادبیات و مطالعه کتب علاقه وافر داشت.
در یک سال تحصیلی در دو نوبت امتحان شرکت می کرد و از مرکز آموزش اله آباد و لكنهو به دریافت مدارک عربی و فارسی و اردو نایل آمد. در سال ۱۹۳۱م از مدرسه سلطان المدارس به دریافت مدرک صدرالافاضل موفق شد و کتابهای شرح لمعه، قوانین، فصول، شرح مطالع الانوار، ملا صدرا، تشریح الافلاک، نهج البلاغه، دیوان متنبی، حماسه، شرح تجرید، احقاق الحق، شرح كبير، رسائل و اصول کافی را تمام کرد.
از استادان وی می توان مفتی محمد علی، مولانا سید محمدهادی، مولانا محمد رضا، مولانا عالم حسین و مولانا سبط حسين را نام برد که از اهمیت خاصی برخوردار بودند. وی پس از دریافت مدرک صدرالافاضل در مدرسه دینیه پتنه به سمت استادی برگزیده شد، در همین زمان صدها مقاله و کتب منظوم نوشت. ذهن او برای شعر آمادگی عجیبی داشت، شوق مطالعه زیاد داشت و برای هر نوع مجله و روزنامه شیعی هندوستان و پاکستان مقاله می نوشت. درباره موضوعات جدید و قدیم تحقیق می کرد و خواهان پیشرفت و تعالى علم بود و جوانان را با علوم جدید آشنا می ساخت و نهضتی برای هماهنگ کردن طرز فکر قدیم و جدید آغاز کرد. طرز تدریس به سبک قدیم را در مدارس دینی و نیز پیچیدگی نظام فکری بین شیعه و سنی را دوست نداشت. وی می خواست که در مرکز بزرگ علوم شرقی یعنی دانشگاه «الأزهر» و نجف تحصیل کند و تجربیات جدید خود را به کار گیرد. بنابراین در سال ۶-۱۹۳۵م برای ورود به دانشگاه الازهر به مصر سفر کرد. قبل از مولانا مجتبی حسن، دانشگاه الازهر هیچ دانشجوی هندی را برای ادامه تحصیل نپذیرفته بود و هیچ فرد شیعی در آن جا دیده نمی شد. مولانا نیز بدون این که خود را شیعه معرفی کند، وارد دانشگاه شد.
مولانا مجتبی حسن در دانشگاه الازهر، موضوع تحقیقی خود را تحت عنوان ام المؤمنین ام سلمه به تصویب رسانید و شب و روز زحمت کشید و در بیش از دو هزار صفحه کار تحقیقی خود را به استادان ارائه داد. هیأت داوران دانشگاه بعد از رسیدگی کامل، مدرک دکترای فلسفه و تاریخ و تربیت و اخلاق را به او اعطا کرد. مولانا مجتبی حسن کانپوری از نظریات انقلابی و ادبی علمای بزرگ آگاه شد، با رهبران بزرگ علم و تحقیق ملاقات کرده بود از جمله روابط محكم و دوستانه او با حافظ ابراهیم، شوقی، طنطاوی جوهری، دکتر امین، حسن ابراهيم حسن، دکتر طه حسين قابل ذکر است. وی کو شش کرد که آنان را با علوم آل محمد و آشنا سازد و در همان زمان بود که با محمد عبده برای نشر و اشاعه «نهج البلاغه» تشریک مساعی کرد. همه جا صحبت از تفسیر رشیدرضا و طنطاوی جوهری، شاگردان محمد عبده بود. در همان زمان مجتبی حسن خواست که مطالعه صحيفه كامله عمومیت پیدا کند. سرانجام متفکران بزرگ مقاله های خوبی را درباره صحیفه نوشتند. مدت اقامت وی در مصر پنج سال طول کشید، بعد از دریافت مدرک دکترا و اندوختن تجربیات فراوان از راه نجف و کربلا در سال ۱۹۴۱م به لكنهو بازگشت.
وی در تاریخ از محققان غربی کمتر مطالعه نداشت و ادبیات عرب را هم خوب می دانست و مانند اهل همان زبان سخن می گفت، ولی فرصت کافی برای تصنیف و تالیف نداشت.
در فن خطابت مهارت داشت و سخنرانیهای او در جوانان اثر می گذاشت و مورد پسند شیعه و سنی بود.
او در مدرسة الواعظین و مدرسه ناظمیه و نیز دانشگاههای لكنهو و علیگره تدریس می کرد، وی عضو هیات علمی مدرسه ناظمیه و کنفرانس کا شیعه هند، و هیأت علمی کل تعلیم اسلامی هند و هیأت علمی مدرسه عالیه رامپور و کنگره شرقی کال هند، الواعظ، سرفراز، الرضوان بود و در تمام ادارات به عنوان یک رکن مهم شناخته می شد.
او مدت ۲۳ سال به سمت رئیس گروه علوم شیعه در دانشگاه علی گره خدمت کرد و در ۲۷ جمادی الثانی ۱۳۹۴ ه ق / ۸ ژوئیه ۱۹۷۴م درگذشت و کتابخانه ای بزرگ از خود بجا گذاشت.
فرزندان
عبارتند از: عندلیب زهرا، (فوق لیسانس)؛ قاسم مجتبی (فوق لیسانس)؛ فیض مجتبی (دکتر علوم و فلسفه)؛ حسن مجتبی؛ اقبال مجتبی؛ مهناز مجتبی؛ شمیم کاظم؛ شبیر کاظم؛ شبیه زهرا (فوق ليسانس)؛ قمر زهرا؛ ممتاز زهرا؛ شهناز.
